ابن ابی کدیه
اِبْنِ اَبی كُدَیه، ابوعبدالله محمد بن عتیق بن محمد بن ابی نصر بن ابی كدیه تمیمی قَیرَوانی (د 512ق / 1118م)، متكلم اشعری، اصولی و مُقری. وی در حدود 420ق / 1029م در قیروان تولد یافت (ابن جزری، 2 / 195)، مقدمات علوم را در زادگاهش فرا گرفت و سپس به اندلس، مصر، شام و عراق سفر كرد. در قیروان نزد ابوعبدالله بن حسین بن حاتم اَزْدی اصول و كلام خواند و در اندلس یا مصر از ابن عبدالبّر حدیث شنید (ابن‌جوزی، 75؛ كتبی، 3 / 429؛ صفدی،4 / 79). ابوالعباس بن نفیس، ابوعبدالله قضاعی و حافظ محمود بن فضل اصفهانی از جمله مشایخ حدیث و قرائات او در مصر بوده‌اند (ذهبی، تذكرة الحفاظ، 4 / 1205؛ ابن‌جزری، همانجا). در راه سفر به عراق مدتی را در شهرهای شام گذراند و در دمشق به تحصیل و نیز تدریس كلام پرداخت. ابوالفتح نصرالله بن محمد مِصّیصی عالم و مدرس معروف خطّۀ شام از شاگردان درس كلام او در شهر صور بود (سبكی، 7 / 321؛ نُعَیمی، 1 / 227). پس از ورود به عراق در مدرسۀ نظامیۀ بغداد به وعظ و تدریس كلام و قرائات پرداخت كه ظاهراً تا هنگام مرگ ادامه داشت (ابن‌جوزی، 75-76). ابوالكرم شهرزوری و ابن‌حسین ابن عبدالحق یوسفی از جمله راویان و شاگردان درس او در عراق بوده‌اند (ذهبی، معرفة القراء، 1 / 379). ابن ابی كُدیه عالمی جامع، شاعر و متكلمی نامدار بود. آن طور كه خود گفته است، از 443ق / 1051م یعنی حدود 70 سال به تدریس علم كلام اشتغال داشته است. وی حافظه‌ای نیرومند داشت و كتاب سیبویه را از حفظ بود (همانجا؛ صفدی، 4 / 79-80). در مذهب اشعری تعصب شدید داشت و در این راه از حنبلی مذهبان آزار بسیار دید. ابیاتی كه از او برجای مانده، در اثبات دعاوی اشاعره است (ابن جوزی، 75).
مآخذ
ابن تغری بردی، النجوم؛ ابن جزری، محمدبن محمد، غایة النهایه فی طبقات القراء، به كوشش برگشترسر، قاهره، 1352ق / 1933م؛ ابن جوزی، یوسف بن قزاوغلی، مرآة الزمان، حیدرآباد دكن، 1370ق / 1951م؛ ذهبی، شمس‌الدین محمد، تذكرة الحفاظ، حیدرآباد دكن، 1333-1334ق؛ همو، معرفة القّراء الكبار علی الطبقات و الاعصار، به كوشش محمد سید جادالحق، قاهره، 1387ق / 1967م؛ سبكی، تاج‌الدین عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الكبری، به كوشش محمود محمد الطناجی و عبدالفتاح محمد الحلو، قاهره، 1383ق / 1964م؛ صفدی، صلاح‌الدین خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، به كوشش هلموت ریتر، بیروت، 1381ق / 1961م؛ كتبی، محمدبن شاکر، فوات الوفیات، به كوشش احسان عباس، بیروت، 1973م؛ نُعَیمی، عبدالقادر، الدراس فی تاریخ المدارس، به كوشش جعفر الحسنی، دمشق، 1367ق / 1948م.
نورالله کسائی